پرسش :

از خاندان عقیل چه کسانی در قیام امام حسین (علیه السلام) به شهادت رسیدند؟


پاسخ :
در ماجراى نهضت عاشورا فرزندان و نوادگان عقیل در یارى امام حسین(علیه السلام) از خودگذشتگى فوق العاده اى به خرج دادند به گونه اى که مورد تمجید و تحسین امام حسین(علیه السلام) قرار گرفتند. حضرت در برابر ایستادگى و ایثار آنها فرمود: «صَبْراً آلَ عَقیل إِنَّ مَوْعِدَکُمُ الْجَنَّةُ، اَللّهُمَّ اقْتُلَ قاتِلَ آلِ عَقیل»؛ (خاندان عقیل! شکیبایى پیشه کنید که جایگاه شما بهشت است، خدایا کشندگان آل عقیل را نابود کن).(1)

امام سجاد(علیه السلام) به خاندان عقیل علاقه خاصى ابراز مى کرد و آنان را حتى بر خاندان جعفر طیار مقدم مى داشت، وقتى علتش را جویا شدند، فرمود: «إِنِّی أَذْکُرُ یَوْمَهُمْ مَعَ أَبِی عَبْدِاللهِ فَأَرِقُّ لَهُمْ»؛ (هر گاه به یاد ایثار آنان در راه ابى عبدالله(علیه السلام) مى افتم دلم بر آنان مى سوزد).(2)

از خاندان عقیل در نهضت عاشورا نه تن به فیض شهادت نایل آمدند:
1. عبدالله بن مسلم بن عقیل: وى خواهرزاده امام حسین(علیه السلام) و مادرش «رقیه» دختر امیرمؤمنان(علیه السلام) است. او سه بار شجاعانه به سپاه دشمن حمله کرد و رجز مى خواند:

«اَلْیَوْمَ أَلْقى مُسْلِماً وَهْوَ أَبی *** وَفِتْیَةً بادُوا عَلَى دینِ النَّبِیِّ
لَیْسُوا بِقَوْم عُرِفُوا بِالکَذِبِ *** لکِن خیارٌ وَکِرامُ النَّسَبِ
مِنْ هاشِمِ السّاداتِ أَهْلِ الْحَسَبِ»

(امروز پدرم مسلم را ملاقات خواهم کرد و آن جوان مردانى که بر دین پیامبر(صلى الله علیه و آله) بودند، آنانى که مانند قومى که به دروغ شناخته شده اند نیستند، بلکه مردمى بزرگوار و داراى نسب کریمى که از بزرگان هاشم و انسان هاى با شخصیتى هستند).

او شجاعانه مى جنگید تا آنکه «عمروبن صُبیح» تیرى به جانبش رها کرد در حالى که دست عبدالله بر پیشانى اش بود دست او را به پیشانى دوخت، هر چه تلاش کرد نتوانست دست را جدا کند، عمرو بن صبیح جلو آمد و نیزه خویش را بر قلبش فرو کرد و او را به شهادت رساند.(3)

بنا به نقل ابومخنف و شیخ مفید، شهادت عبدالله پس از شهادت على اکبر(علیه السلام) بوده است.(4)

2. جعفر بن عقیل: وى برادر مسلم بن عقیل و مادرش «حوصاء» است، پس از شهادت عبدالله بن مسلم، او و تعدادى از بنى هاشم و فرزندان ابوطالب به صورت دسته جمعى بر سپاه کوفه حمله کردند.(5)

در این حال امام(علیه السلام) چون آنها را مشاهده کرد که عقاب وار به سوى دشمن یورش مى برند، فرمود: «صَبْراً عَلَى الْمَوْتِ یا بَنِی عُمُومَتِی، صَبْراً یا أَهْلَ بَیْتِی وَاللهِ لارَأَیْتُم هَواناً بَعْدَ هذَا الْیَوْمِ أَبَداً»؛ (اى عموزادگان من! صبر و استقامت پیشه کنید و اى اهل بیت من! بردبار باشید که پس از امروز دیگر هرگز ذلّت و خوارى نخواهید دید).(6)

در این کارزار، جعفر بن عقیل مى گفت:
«أَنَا الْغُلامُ الاَْبْطَحِیُّ الطّالِبِیّ *** مِنْ مَعْشَر فِی هاشِم وَغالِب
وَنَحْنُ حَقّاً سادَةُ الذَّوائِب *** هذا حُسَیْنٌ أطْیَبُ الاَْطائِب»

(من جوانى از سرزمین اَبطح ـ محلى در مکه ـ و از نسل ابوطالب و از قبیله هاشم و غالب هستم. به راستى ما از بزرگان و ساداتیم. این حسین است که سرور پاکان است).

سرانجام وى توسط مردى به نام «بشر بن خوط هَمْدانى» به شهادت رسید.(7)

3. عبدالرحمان بن عقیل» او برادر مسلم بن عقیل است که با «خدیجه»(8) دختر امیرمؤمنان(علیه السلام) ازدواج کرده است. وى در حال نبرد این رجز را شجاعانه مى خواند:
«أَبی عَقیلٌ فَاعْرِفُوا مَکَانِی *** مِنْ هاشِم وَهاشِمُ إِخْوانِی
کُهُولُ صِدْق سادَةُ الاَْقْرانِ *** هذا حُسَیْنٌ شامِخُ البُنْیانِ
وَسیِّدُ الشَّیْبِ مَعَ الشَّبانِ»

(مرا بشناسید، پدرم عقیل است از نسل هاشم و بنى هاشم برادران من اند. آنان پیران راست کردار و هم طراز بزرگانند، واین حسین است که از مقام بسیار شامخى برخوردار است، او سرور کهنسالان و جوانان بهشت است).(9)

او دلاورانه جنگید تا به فیض شهادت نائل آمد.

دیگر شهداى خاندان عقیل در نهضت عاشورا عبارتند از:
4. محمد بن مسلم بن عقیل.
5. محمد بن عقیل.
6. عبدالله بن عقیل.
7. على بن عقیل.
8. محمد بن ابى سعید بن عقیل.
9. مسلم بن عقیل که در کوفه به شهادت رسید.

پی‌‌نوشت‌ها:
(1). مقتل الحسین خوارزمى، ج 2، ص 27 - 28 و بحارالانوار، ج 45، ص 34 - 36.
(2). اعیان الشیعة، ج 1، ص 636.
(3). اعیان الشیعة، ج 1، ص 607؛ ارشاد مفید، ص 460؛ کامل ابن اثیر، ج 3، ص 407 و ابصارالعین، ص 50.
(4). ارشاد مفید، ص 460 و انساب الاشراف، ج 3، ص 406.
(5). ابصار العین، ص 50.
(6). مقتل الحسین خوارزمى، ج 2، ص 28؛ ملهوف (لهوف)، ص 101 و ابصارالعین، ص 50.
(7). اعیان الشیعه، ج 4، ص 129 و بحارالانوار، ج 45، ص 32 .
(8). قبر «خدیجه» دختر امیرمؤمنان على(علیه السلام) در کوفه مقابل باب الفیل در کنار مسجد جامع کوفه قرار دارد.
(9). مناقب ابن شهر آشوب، ج 4، ص 114؛ اعیان الشیعه، ج 4، ص 129 و بحارالانوار، ج 45، ص 32.

منبع: عاشورا ریشه ‏ها، انگیزه‏ ها، رویدادها، پیامدها»، سعید داودی و مهدی رستم نژاد، (زیر نظر آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى)، قم: انتشارات امام على بن ابى طالب (علیه السلام‏)، 1388.